شبیخون شبه علم به روانشناسی، کرونا مجالی برای سارقان سلامت روان - تور سریلانکا

به گزارش خبرنگاران، در روزهایی که کرونا زندگی عادی مردم را مختل نموده است، بخش قابل توجهی از زیست اجتماعی ما به فضای مجازی منتقل شده است. در فضای مجازی درس می خوانیم، با دوستان و اقواممان معاشرت می کنیم و گشت وگذار در آن، جای تفریحاتی که پیشتر داشتیم را گرفته است. در این میان، بازار صفحات مجازی روانشناسی هم سکه است؛ صفحاتی که اغلب آن ها محتوای شبه علمی روانشناسی را عرضه می نمایند و با برگزاری کارگاه های آنلاین و جلسات مشاوره به مردم می آموزند چگونه شادتر باشند یا پیروز شوند یا زندگی زناشویی خوبی داشته باشند. جولانگران این عرضه فقط افراد سودجو از عنوان روانشناس نیستند، بلکه بعضی روانشناسان نیز خود مروج روانشناسی زرد شدند.

هفته ترویج علم و تقارن آن با روزهای شیوع کرونا فرصت مناسبی بود که با بعضی روانشناسان کشور درباره روانشناسی شبه علمی و آسیب های آن گفت وگو کنیم.

دکتر علی اصغر اصغرنژاد فرید، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، معتقد است برای خود روانشناسان نیز تشخیص روانشناسی علمی از شبه علمی چندان راحت نیست.

او افزایش سواد رسانه ای مردم را راه حل می داند و می گوید: مردم باید درجه ای از سواد رسانه ای و تفکر نقادانه را داشته باشند که اگر با سخنی روبرو شدند، بتوانند تشخیص دهند آیا این سخن برای کسب منافع شخصی بیان شده است یا فرد گوینده صرفا بدون غرض اطلاعاتی مفید را مطرح می نماید.

یک روانشناس دیگر نیز تفکر انتقادی را مهم ترین شاخصه روانشناسی علمی می داند. سحر پهلوان نشان در این باره می گوید: وقتی از روانشناسی علمی صحبت می کنیم، باید مفاهیم حوزه، مفاهیمی علمی و تخصصی باشد، داده های آن از روش های علمی مبتنی بر مشاهده و آزمایش نه صرفا تجارب شخصی به دست آمده باشد که روایی و پایایی آن نیز قابل آنالیز بوده و مهمتر از همه انتشار این نتایج هم مطابق با اصول، ساختار و قواعد علمی اجرا شده باشد. در روش علمی، داده ها باید از مراحلی مانند آزمایش، مشاهده و به واسطه استفاده از ابزارهای معتبری چون پرسشنامه و .. به دست آمده باشد. اما در روانشناسی غیرعلمی داده ها عموما از تجارب شخصی، نظرات دوستان، جستجو در سایت های بعضا نامعتبر و ... به دست می آید.

دکتر پیمان دوستی درباره علت گرایش بعضی افراد به روانشناسی زرد گفت: افراد با اینکه به وضوح می دانند این روش ها در طولانی مدت اثربخش نیست، اما به دلیل پیامد کوتاه مدت که فرد در لحظه احساس بهتری دارد یا به زبان روانشناسی، تقویت منفی یا همان حذف محرک ناخوشایند دریافت می نماید، این رفتار را ادامه می دهد و چرخه ادامه پیدا می نماید. این امر در حالی است که ما می دانیم فرایند روان درمانی و مبتنی بر روش های علمی، فرآیندی طولانی مدت و در بعضی شرایط دردناک است که در نهایت منجر به بازسازی شخصیت و برطرف مسائل مربوط به روان می گردد، اما باز هم تاکید می کنم انسان همواره به دنبال راه حلهای ساده است و شبه علم با روش های ساده، آنچه مردم می خواهند را به آنها می گوید.

اما از آن جایی که بعضی روانشناسان نیز در گسترش روانشناسی زرد تاثیرگذار بوده اند، ممکن است بتوان با ارائه واحدهای درسی ای با موضوعات اخلاق حرفه ای در دوران تحصیل در دانشگاه رعایت موارد اخلاقی را در دانشجویان این رشته نهادینه کرد. موضوعی که بعضی از روانشناسان معتقدند تاثیر کافی نخواهد داشت.

دکتر علی فیضی در این باره می گوید: در دانشگاه های ما آموزش مشخصی در مورد این که یک روانشناس یا مشاور چگونه می تواند عمل کند، وجود ندارد. دوره های کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی یا دکترای روانشناسی سلامت قرار است فرد را برای پژوهش در زمینه های مختلف آماده کند. اما مقدار زمانی که در دوران دانشگاه به اخلاق حرفه ای پرداخته می گردد به زحمت به 30-40 ساعت می رسد. همین مدت کوتاه هم در دوران تحصیلات تکمیلی و سخنرانی مانند ارائه می گردد.

دکتر فرهاد طارمیان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نظر دیگری دارد و معتقد است تدریس دروس مرتبط به اخلاق حرفه ای، ضامن این که دانشجو پس از فارغ التحصیلی به اصول اخلاق حرفه ای پایبند بماند، نیست و به مواردی همچون تعهدات شخصی و اخلاقی و باورهای اعتقادی او ارتباط دارد تا مانع از سوق یافتن وی به سمت روانشناسی زرد گردد.

تعدادی از روانشناسانی که با خبرنگاران گفت وگو کردند، درباره لزوم وجود ناظری برای کنترل اطلاعات روانشناسی شبه علمی در فضای مجازی نیز نکاتی را بیان کردند.

دکتر ندا علی بیگی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با بیان این که سازمان نظام روانشناسی ایران به عنوان متولی روانشناسان ایران در این زمینه نقش کلیدی دارد، گفت: از سازمان نظام روانشناسی انتظار می رود در انتخاب معیارهای ورود به رشته روانشناسی و نیز اعطای مدرک برای کار حرفه ای، دقیق و موشکافانه برخورد کند.

طارمیان نیز در این باره معتقد است که باید سازمان و نهادی برای نظارت کیفی و مانیتورینگ دائمی بر روی فعالیت های افراد رواج دهنده روانشناسی زرد وجود داشته باشد و متاسفانه در حال حاضر این نظارت به شکل جدی وجود ندارد. عمده نظارت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره بر افرادی است که پروانه فعالیت برای آن ها صادر شده است، هر چند یکی از وظایف آن می تواند کنترل بر گسترده شدن روانشناسی زرد باشد و سایر انجمن های علمی در این زمینه به سبب نوع وظایفشان فاقد اهرم اجرایی برای نظارت بر حوزه روانشناسی هستند؛ یعنی نمی توانند به شکل قانونی مانع از فعالیت بعضی مدعیان روانشناسی شوند.

سلامت روان به اندازه سلامت جسمانی مهم است و همانگونه که نهادهای نظارتی بر تبلیغ و توزیع پزشکی شبه علمی حساسیت به خرج می دهند، برای جلوگیری از گسترش روانشناسی زرد نیز باید سازوکاری مشخص تعریف گردد و نهادهایی مخصوص رصد فضای مجازی به منظور مقابله با آسیب به سلامت روانی تعریف گردد.