پاسخ علمی به چراهای مهمِ ویروس تاج دار
به گزارش تور سریلانکا، یک متخصص ویروس شناسی پزشکی با شرح دلایل و مستندات علمی در مورد چگونگی پاسخ ایمنی بدن در مقابله با ویروس کووید 19؛ علل بروز شرایط حاد بیماری، علل احتمالی ابتلای مجدد بهبودیافتگان و همچنین تاثیر جهش و تغییرات احتمالی ویروس کرونا بر میزان انتقال و بیماری زایی و ایمنی افراد و چالش های پیش روی جوامع مختلف در مورد ساخت واکسن و داروی موثر کووید 19 را تشریح کرد.
دکتر مریم واعظ جلالی، عضو هیات علمی گروه میکروبیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت وگو با خبرنگاران، با بیان اینکه آشنایی با نحوه پاسخ ایمنی بدن در مقابله با ویروس کووید 19 به درک مناسبتر موضوع یاری می نماید، عنوان نمود: با ورود هر عامل ویروسی به بدن سیستم ایمنی در مقابله با آن آغاز به ساخت آنتی بادی می نماید، آنتی بادی بر روی پروتئین های سطحی ویروس چسبیده و مانع عملکرد ویروس می گردد.
به عبارت دیگر زمانی که ویروس از صندلی خود برای چسبیدن به سلول ها استفاده می نماید، آنتی بادی می تواند این صندلی را خنثی کند؛ منظور از خنثی شدن در این مطلب یعنی پر کردن صندلی ویروس توسط آنتی بادی و جلوگیری از دسترسی ویروس به سلول های سالم.
وی با بیان اینکه در این میان عملکرد بعضی ویروس ها متفاوت است، گفت: به عنوان نمونه در بیماری هایی مانند هپاتیت سی و اچ آی وی، ویروس ها توسط آنتی بادی خنثی نمی شوند، البته این رفتار در بیشتر ویروس ها به خصوص خانواده کرونا ویروس ها نیز دیده می گردد، مانند آنچه در ابتلا به ویروس های سرماخوردگی رخ می دهد و به همین دلیل است که در طول زندگی ممکن است بارها به سرماخوردگی مبتلا شویم، چراکه آنتی بادی های ضد این ویروس ها ایمنی طولانی مدت ایجاد نمی نمایند.
وی در شرح این فرایند در رابطه با ویروس کووید19، اظهار کرد: خنثی نشدن ویروس کووید19 توسط آنتی بادی ها نیز به این معناست که آنتی بادی های فراوری شده در بدن نمی توانند ویروس را به طور کامل خنثی نموده و جلوی ابتلای جدید سلول ها را بگیرند. در این شرایط پاسخ بازوی ایمنی کشنده سلولی ما بسیار یاری نماینده است و در نهایت پاسخ ایمنی بدن با یاری همین بازوها عفونت را مهار می نماید.
تشریح جزئیات پاسخ ایمنی بدن در مقابله با ویروس ها
این ویروس شناس با بیان اینکه پاسخ ایمنی بدن دو بازو دارد، گفت: یک بازوی ایمنی منجر به فراوری آنتی بادی و بازوی دیگر منجر به کشتن سلول های آلوده می گردد، گاهی در مقابله با ویروس ها پاسخ بازوی اول یعنی فراوری آنتی بادی کفایت نموده و به نابودی ویروس منجر می گردد، ولی در برابر بعضی دیگر از ویروس ها باید پاسخ ایمنی کشنده سلول وارد عمل گردد، مانند آنچه در برابر کروناویروس جدید اتفاق افتاده و باعث مرگ سلول های آلوده می گردد.
چرا بعضی بیماران دچار شرایط حاد کرونا می شوند؟
دکتر واعظ جلالی در همین رابطه با تشریح دلایل وقوع شرایط حاد در بعضی بیماران کرونایی، اظهار کرد: سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس ها ماده ای تحت عنوان سایتوکاین ترشح می نماید که خود از فاکتورهای التهابی است و گاهی به دلیل ترشح همین مواد، طوفان سایتوکاینی یا همان طوفان التهابی مشهور ایجاد می گردد. گاهی این طوفان که برای از بین بردن سلول های آلوده ایجاد می گردد، دوست و دشمن نشناخته و همه سلول های یک ارگان را نابود می نماید؛ همین مسئله باعث می گردد که گاهی فرد کل ریه و یا بخشی از کلیه و یا سایر دستگاه های بدن را از دست می دهد؛ اتفاقی که در موارد شدید بیماری کووید 19 رخ می دهد.
چرا گاهی پاسخ ایمنی بدن از کنترل خارج می گردد؟
وی با بیان اینکه گاهی پاسخ ایمنی بدن برای مقابله با ویروس ها مانند یک چاقوی دو لبه عمل می نماید، اظهار کرد: اگر پاسخ ایمنی به موقع و درست فعال گردد، می تواند کل عفونت ویروسی را مهار کند، در افراد دارای سیستم ایمنی نرمال پاسخ ایمنی با شدت مناسب فراوری شده و عفونت را کنترل می نماید، اتفاقی که در80 درصد موارد رخ می دهد. اما در 20 درصد موارد بیماران به اقدامات درمانی بیشتری نیاز پیدا می نمایند، چراکه در بعضی موارد پاسخ ایمنی بدن شدید عمل نموده و با ایجاد طوفان التهابی شرایط خطرناکی برای بیمار ایجاد می نماید.
پاسخ ایمنی بدن به ژنتیک افراد بستگی دارد
دکتر واعظ جلالی با بیان اینکه البته پاسخ ایمنی بدن به ژنتیک افراد نیز بستگی دارد، عنوان نمود: علاوه بر ژنتیک، سطح ایمنی بدن و وجود بیماری های زمینه ای نیز در پاسخ سیستم ایمنی تاثیرگذار است، چراکه در این شرایط سیستم ایمنی دقیق عمل ننموده و پاسخ ایمنی افراد خارج از کنترل و منجر به از بین رفتن ارگان های بدن می گردد.
چرا بعضی ویروس ها با پاسخ آنتی بادی خنثی نمی شوند؟
این عضو هیات علمی دانشگاه همچنین با بیان اینکه بعضی ویروس ها با پاسخ آنتی بادی خنثی نمی شوند، گفت: در سطح ویروس یکسری صندلی ها برای اتصال به سلول وجود دارد که اگر آنتی بادی فراوری شده علیه ویروس بتواند آن را شناسایی نموده و در واقع صندلی های سطح ویروس را پر کند، می تواند جلوی اتصال ویروس به سلول ها را بگیرد که به این عمل، فرایند خنثی شدن ویروس گفته می گردد. بنابراین آنتی بادی اگر موثر باشد می تواند ویروس را خنثی کند.
به گفته وی، این رابطه می تواند چگونگی عملکرد ایمنی بدن بعد از تزریق واکسن را تشریح کند؛ به طور مثال به محض ورود ویروس سرخک به بدن فردی که قبلا واکسن سرخک دریافت نموده، سیستم ایمنی آن را شناسایی نموده و آنتی بادی با غلظت بالایی علیه ویروس فراوری شده و تمام صندلی های اختصاصی سطح ویروس را پوشانده و اجازه نمی دهد که ویروس وارد سلول ها گردد.
ابهامات در خصوص عملکرد آنتی بادی های کروناویروس جدید
این ویروس شناس با اشاره به بعضی ابهامات در خصوص عملکرد آنتی بادی های کروناویروس جدید در بدن مبتلایان و احتمالات موجود در خصوص احتمال ابتلای مجدد بهبودیافتگان، اعلام کرد: یکی از این مسائل در زمان تشخیص بیماری به وسیله تست سرولوژی نمود پیدا می نماید، چراکه ممکن است در تست مذکور آنتی بادی مناسبی استفاده نشده و قاعدتا بیماری به درستی تشخیص داده نگردد.
وی ادامه داد: مسئله بعدی این است که هنوز نمی دانیم ماندگاری آنتی بادی های فراوری شده چقدر بوده و تا چه مدت ویروس را خنثی می نماید؛ آن چیزی که از خانواده کرونا ویروس ها می دانیم، این است که آنتی بادی ها نمی توانند مدت زمان طولانی در مقابل ویروس مقاومت نموده و ایمنی دائمی ایجاد نمایند.
این محقق حوزه ویروس شناسی با بیان اینکه در این رابطه چند سناریو وجود دارد، اظهار کرد: ممکن است مانند عفونت هپاتیت بی، آنتی بادی فراوری شده پس از مدتی در بدن کم گردد، ولی زمانی که ویروس مجددا وارد بدن گردد، سیستم ایمنی بیدار شده و برایش یادآوری می گردد. البته گاها دیده شده که خانواده کرونا ویروس ها از آنتی بادی ها فرار می نمایند و یا در مقابل، بازوی کشنده سلولی فعال شده و منجر به از بین رفتن ویروس می گردد.
بهبودیافتگان مجوزی برای رفتارهای پرخطر و عدم رعایت پروتکل ها ندارند
وی در ادامه با اشاره به یکی از مهم ترین دغدغه های سازمان بهداشت جهانی در این رابطه، اظهار کرد: متاسفانه اینگونه جا افتاده که اگر جواب تست آنتی بادی(سرولوژی) مثبت باشد، افراد ایمن بوده و می توانند بدون رعایت پروتکل های بهداشتی در مجامع حاضر شوند، در حالی که این تصور درست نبوده و لذا بهبودیافتگان با جواب مثبت تست سرولوژی مجوزی برای رفتارهای پرخطر دریافت ننموده و باید همچنان پروتکل های بهداشتی را رعایت نمایند.
وی با تاکید بر اینکه تست آنتی بادی اعتبار بالایی ندارد و ممکن است فرد بهبودیافته پس از بهبودی همچنان برای چند هفته ناقل باشد، گفت: بنابراین توصیه می گردد که افراد پس از مشاهده اولین علامت تا دو هفته در قرنطینه باشند و پس از آن نیز کلیه پروتکل های بهداشتی، فاصله گذاری های فیزیکی و پوشش ماسک را رعایت نمایند. از طرف دیگر تصور اینکه آنتی بادی فرد مثبت شده؛ یعنی ایمنی کامل پیدا نموده، تصور بسیار خطرناکی است، چراکه هنوز درباره مدت زمان ایمنی بهبودیافتگان نسبت به کروناویروس ابهام وجود دارد و احتمال ابتلای مجدد بهبودیافتگان وجود دارد.
پاسخ به ابهامات در خصوص جهش ویروس کووید19 و چالش های پیش رو
دکتر واعظ جلالی با بیان اینکه ویروس عامل بیماری کووید 19 همانند سایر ویروس ها در طول زمان دچار تغییر در سطح ماده ژنتیکی خود می گردد، گفت: تا زمانی که این مساله منجر به تغییر شکل ظاهری در ویروس، عملکرد و یا ساخت پروتئین ها نگردد، اهمیت خاصی ندارد؛ اما اگر منجر به تغییر عملکرد ویروس گردد، می توانیم آن را به عنوان یک تغییر اساسی مورد آنالیز قرار داده و عوارض آن را آنالیز کنیم.
وی در خصوص تاثیر جهش های ویروس کووید 19 در تضعیف و یا تقویت آن، با بیان اینکه تغییر در ذات ویروس است، اما گاهی به نفع و گاهی به ضرر آن هاست، عنوان نمود: گاهی تغییرات منجر به تضعیف ویروس شده و ما از همان ویروس ضعیف شده برای واکسن استفاده می کنیم، به عنوان مثال واکسن سرخک با کشت مکرر ویروس و آنالیز تغییرات آن به سمت ویروس ضعیف شده فراوری شد. اما در خصوص ویروس کرونا و برای اظهار نظر درباره ضعیف یا قوی تر شدن آن به مطالعات بیشتری نیاز داریم.
تاثیر جهش ویروس بر قدرت تکثیر و انتقال بیماری
عضو هیات علمی گروه میکروبیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به مقاله ای که اخیرا در مجله The cell تحت عنوان Tracking Changes in SARS-CoV-2 Spike - Cell Press منتشر شده، گفت: در این طرح محققان ویروس های دارای تغییر ژنتیکی و ویروس های فاقد تغییر را داخل سلول زنده کشت داده و متوجه شدند ویروس های حاوی تغییر تعیین، راحت تر تکثیر شده و قدرت انتقال بالاتری دارند. با این حال پس از آنالیز ویروس ها از لحاظ بالینی تعیین شد که این دو دسته ویروس از لحاظ علائم بالینی تفاوتی با هم ندارند.
وی با بیان اینکه مطالعه درباره عوارض بالینی بیماری ناشی از ویروس های جهش یافته به ما یاری می نماید تا به سیستم بهداشتی کشور هشدار دهیم، گفت: بر این اساس تعیین می گردد که مثلا ممکن است یک بیمار سریع تر از سایرین دچار شرایط حاد شده و به یاری های درمانی خاص تری نیاز پیدا کند.
ویروس با تغییرات و شرایط میزبان سازگار می گردد
دکتر واعظ جلالی در عین حال تاکید نمود: اگرچه ویروس ها دچار تغییر می شوند، ولی در فرایند زندگی خود سیستمی برای کنترل تغییرات دارند؛ یعنی برای بقا به ایجاد تعادل با میزبان خود نیاز دارند، این تعادل باید زمینه ای ایجاد کند که ویروس هم در جامعه میزبان زنده بماند و هم با فراوری بیماری باعث مرگ میزبان و نابودی آن نگردد؛ دقیقا همان کاری که ویروس کرونا انجام داده و با هر تغییر و شرایطی سازگار می گردد.
چالش های مرتبط با جهش ویروس و چرایی ابتلای مجدد
این ویروس شناس با اشاره به چالش های مرتبط با جهش ویروس کووید 19 و احتمال ابتلای مجدد بهبودیافتگان، گفت: زمانی که جهش به تغییر ظاهر ویروس منجر گردد، ممکن است پادتن هایی که برای مقابله با ویروس قبلی در بدن بهبودیافتگان ساخته شده، نتواند ویروس های تغییرشکل داده را خنثی کند. به عبارتی اگر در بار اول فرد با گونه ای از ویروس تماس داشته که جهش خاصی در پروتئین سطحی خود نداشته و در مقابل آن پادتن ساخته باشد، ممکن است در مواجهه با ویروس جهش یافته جدید پاسخ ایمنی مناسب و موثری نداشته باشد؛ چالشی که در خصوص هپاتیت B رخ داد و منجر به نقض اثربخشی واکسن آن شد، به عبارتی ویروس با ایجاد یک تغییر کوچک در ماده ژنتیکی خود، تاثیر واکسن را خنثی نموده و به اصطلاح از واکسن فرار کرد.
آنتی بادی های ساخته شده علیه اعضای خانواده کرونا ویروس ها پایدار نیستند
وی با بیان اینکه به طور کلی آنتی بادی های ساخته شده علیه اعضای خانواده کرونا ویروس ها پایدار نیستند، گفت: با این حال مانند بعضی ویروس ها این احتمال وجود دارد که حتی در صورت نبود پاسخ ایمنی آنتی بادی، مقاومت خوبی نسبت به ویروس ایجاد شده باشد، به گونه ای که به محض ورود مقدار کمی ویروس به بدن، مانند یک واکسن یادآوری عمل نموده و سیستم ایمنی را به یاد مقابله و فراوری آنتی بادی موثر بیندازد.
این ویروس شناس ادامه داد: البته ممکن است این اتفاق هم نیفتد و سیستم ایمنی از راه های دیگر یک پاسخ قوی و توانمند نشان دهد. حتی شاید پاسخی داده نشده و مجددا مبتلا شویم؛ همانطور که در طول عمرمان بارها به سرماخوردگی و آنفلوآنزا مبتلا می شویم.
این ویروس شناس با اشاره به دلایل احتمالی ایمنی ناپایدار آنتی بادی ها در مقابل ویروس کووید 19، اظهار کرد: جهش های منجر به ایجاد تغییر در عملکرد و ظاهر ویروس می تواند یکی از دلایل باشد، همچنین ممکن است پادتن ها نتوانند ساختار پروتئین سطحی ویروس را خنثی نمایند؛ شرایطی که در رابطه با هپاتیت C و HIV نیز اتفاق افتاده و ویروس با آنتی بادی ضد خود خنثی نمی شوند.
فراوری دارو و واکسن موثر؛ چالش های پیش رو
این عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا جهش های احتمالی ویروس بر فراوری واکسن تاثیرگذار است یا خیر، اظهار کرد: این مساله به نوع تغییرات بستگی دارد، اگر مانند ویروس آنفلوآنزا جهش های بزرگی داشته و ظاهر و عملکرد ویروس تغییر کند، ممکن است هر ساله مجبور به فراوری واکسن های جدید و متناوب باشیم.
وی با بیان اینکه به عنوان یک ویروس شناس به فراوری واکسنی با ایمنی دائم امیدوار نیستم، اظهار کرد: البته احتمال دستیابی به واکسن موقت وجود دارد و فراوری آن می تواند بروز بیماری در افراد دارای بیماری های زمینه ای و همچنین بار ناشی از حجم بیماری بر سیستم بهداشتی و درمانی کشور را کاهش دهد.
دکتر واعظ جلالی در عین حال با اشاره به اقدامات انجام شده در جهت فراوری واکسن کووید 19، عنوان نمود: ازآنجاکه واکسن ها قبل از ورود به بازار باید مراحل مختلف استانداردسازی را طی نمایند، می توان به ایمنی و عملکرد مثبت آن ها امیدوار بود، با این حال اگر جهش در سویه غالب ویروس رخ دهد، باید برای اطمینان از اثربخشی پادتن ایجادشده مراحل استاندارد، مطالعه و فراوری واکسن مجددا تکرار گردد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه همچنین با بیان اینکه جهش و تغییرات سطحی ویروس کووید 19 نمی تواند در دستیابی به داروی موثر خللی ایجاد کند، گفت: داروهای ضد ویروس پیشنهادی بیشتر اسیدنوکلئیک ویروس را تحت تأثیر قرار می دهند، به عبارت دیگر دارو بر روی ویروسی اثرگذار است که وارد سلول شده و قصد تکثیر ژنوم ویروسی خود را دارد. به همین دلیل تا به امروز جهش ها و تغییرات ژنتیکی کووید19 مانع عملکرد و تاثیرگذاری دارو نبوده است.
این عضو هیات علمی دانشگاه در سرانجام با اشاره مجدد به نتایج مقاله منتشر شده در مجله The cell تحت عنوان Tracking Changes in SARS-CoV-2 Spike - Cell Press، عنوان نمود: بر اساس نتایج این مقاله ویروس های جهش یافته کووید 19 در مناطق مختلف مشاهده شده که این مساله می تواند نشان دهد که ویروس از نظر شدت بیماری تغییری ننموده، ولی از نظر انتقال بیماری قدرت بیشتری پیدا نموده است. این مساله می تواند نشان دهنده کوشش ویروس برای ایجاد تعادل و سازگاری با میزبان باشد. بر مبنای این نتایج می توان این گونه استدلال کرد که ویروس کووید 19 نه تنها در آینده از بین نمی رود، بلکه احتمالا تا 3 سال آینده به یک ویروس بومی مانند آنفلوآنزا تبدیل می گردد که همچنان برای گروه های پر ریسک خطرناک بوده و شاید برای جمعیت عادی حتی نیاز به واکسن نداشته باشد.
منبع: خبرگزاری ایسنا